Gün geçmiyor ki yeni bir kalpazanlık haberiyle karşılaşmayalım. Düzmece parayla uğraş, her ülkenin merkez bankası ve kolluk güçlerinin en kıymet verdiği bahislerden biridir. Kolluk güçleri bu paraların piyasaya çıkmasını önlemek için gerekli tüm adımları atıyor. Ancak yeniden de yer yıl piyasaya yüklü ölçüde uydurma para çıkabiliyor. Bu mevzuda mağduriyet yaşanmaması için merkez bankaları, banknotların üzerine birtakım güvenlik tedbirleri yerleştirmekte. Düzmece paralar ile uğraşta bu tedbirler epeyce yararlı sonuçlar doğurmakta. Daha faal tahliller içinse para denetim aygıtları tercih edilebilir. Düzmece para nasıl anlaşılır, diye merak ediyorsanız bu yazımızda çok şey bulabilirsiniz.
Holografik Şerit Folyo
Banknotların üzerinde bulunan holografik şerit folyo, uydurma paralar konusunda en değerli güvenlik tedbirlerinden biridir. Banknotlar için özel olarak geliştirilen bu folyolar, paranın ön yüzeyinde bulunur ve banknot dizaynıyla uyumlu birtakım motifler içerir. Banknota farklı açılardan baktığınızda, bu motifleri renkli ve parlak yansımalar formunda görebilirsiniz. Ay-yıldız motifinin altındaki kısımda dikdörtgen form içindeki TL harfleri, banknotun hareket ettirilmesiyle kupür pahasına dönüşür. Halbuki uydurma paralar bu özelliğe sahip değildir. Gerçek paralar ile uydurma paralar ortasındaki en değerli farklardan biri olan bu folyolar, para denetimini kolaylaştırır. Geçersiz para nasıl anlaşılır, sorusuna karşılık olarak birinci evvel holografik şerit folyoya bakabilirsiniz. Düzmece paralar üzerinde kullanılan folyolarda banknot hareket ettirildiğinde kupür bedeli görülmez.
Ay-yıldız motifinin altında paranın kupür kıymeti görünmeli.
Emniyet Şeridi
Emniyet şeridi, pahalı kağıtlarda en sık kullanılan güvenlik tedbirlerinden biridir. Kağıda paralel olarak yerleştirilen bu şeritler için kısa kenar tercih edilmekte. Işığa tutulduğunda basitçe fark edilen bu şeritlerin renkli fotokopi makineleriyle taklit edilebilmesi mümkün değildir. Bu nedenle, kalpazanlara karşı aktif bir güvenlik tedbiri olduğunu söyleyebiliriz. Banknota gömülü olan emniyet şeridi, ışığa tutulduğunda paranın kupür kıymetini ve TL harflerini gösterir. Paranın geçersiz olup olmadığını anlamak için parayı ışığa tuttuğunuzda emniyet şeridinin her iki yüzden de kesintisiz bir sınır oluşturması gerekir. Geçersiz paralar bu türlü bir özelliğe sahip değildir. Kullanılan baskı teknolojilerinde bu çizgi kolay kolay taklit edilememekte. Ama ileri teknoloji eseri kimi makinelerde üretilen uydurma paralar üzerinde emniyet şeridini gerçeğinden ayırt etmek güç olabilir. Emniyet şeridi geçersiz para denetiminde kolaylık sağlasa da kesin tahlil için para denetim aygıtı kullanmayı tercih edebilirsiniz.
Elinize para aldığınızda emniyet şeridini kesinlikle denetim etmelisiniz.
Gizli Görüntü
İlk bakışta anlaşılması sıkıntı olduğu için “gizli görüntü” olarak isimlendirilen bu özellik, banknotun yatay pozisyonda ve göz hizasında tutulmasıyla anlaşılmakta. Geçersiz paralar üzerinde birçok vakit kolaylıkla fark edilen bu eksiklik, geçersiz paralar ile çabada büyük kıymet taşır. Bâtın manzara özelliği bütün banknotlarda bulunur ve para güvenliğini arttırır. Para geçersizliği nasıl anlaşılır, diye merak ediyorsanız kapalı manzara özelliğine bakarak paranın düzmece olup olmadığını anlayabilirsiniz. Parayı bu biçimde tuttuğunuzda, Atatürk portresinin sağ alt köşesindeki yedigen formun içinde paranın kupür kıymetini görmeniz gerekir. Düzmece paralar üzerinde bâtın manzarayı ya hiç göremezsiniz ya da çok bariz biçimde görürsünüz. Ki bu da uydurma paralar için kıymetli bir ayırt edici ögedir. Gün içinde yaptığınız alışverişlerde uydurma para korkusu yaşıyorsanız, saklı manzara özelliğini kullanarak tasalarınızı giderebilirsiniz.
Banknotun ön yüzeyindeki yedigen halde kupür bedelini görebilmelisiniz.
Filigran
Filigran özelliği, banknotun ışığa tutulması sonucu ön kısmındaki Atatürk portresi ile kupür kıymetinin birlikte görünmesini sağlar. Bu özelliğin de taklit edilmesi hayli sıkıntı olduğu için, düzmece paralar üzerinde ön sol ve art sağ kısımda Atatürk portresi ve kupür pahasını ya hiç göremezsiniz ya da çok daha besbelli bir formda görebilirsiniz. Kimi geçersiz paralarda filigran hiç olmamakla birlikte, kimilerinde filigran kağıdın içinden yahut dışından baskı yoluyla taklit edilmiş olabilir. Her iki durum da geçersiz paralar konusunda bir belirti sunar. Düzmece para mağduru olmamak için her iki duruma karşı hazırlıklı olmalısınız. Filigranı bulunmayan düzmece paralar büyük ölçüde banknotla yapılan her türlü alışveriş sırasında kullanılabilir. Bu üzere durumlarda tüm banknotların filigran özelliğini denetim etmek mümkün olmayabilir. Bu nedenle, büyük ölçüde banknotla yapılan ödemeleri uydurma para tespit aygıtı ile denetim etmenizde fayda var. Geçersiz para mağduru olmamak için büyük ölçüde banknotla yapılan ödemelerde dikkatli olmalısınız.
Bütünleşik Görüntü
Bütünleşik manzara de yeniden banknotun ışığa tutulmasıyla birlikte, sol üst kenardaki biçimlerin art kısımdaki biçimlerle birleşerek paranın kupür kıymetini göstermesini sağlar. Düzmece paralar üzerinde bu kısım orantısız ve bozuk bir halde görünür. Uydurma paralar üzerinde sol üst kenarda yer alan haller ile art yüzeydeki biçimlerde tam birleşme oluşmaz. Gerçek paralarda bütünleşik imaj paranın kupür pahasını düzgün biçimde gösterir. Bütünleşik imgeyi daha düzgün anlamak için gerçek parayla karşılaştırma yapabilirsiniz. Banknotun bu kısmında yazı, çizik, yırtma yahut delme varsa bu durum geçersiz paralar konusunda kıymetli bir işarettir. Bu türlü bir paraya rastlarsanız, vakit geçirmeden kolluk kuvvetlerine başvurmalısınız. Geçersiz paralar nedeniyle yaşanan mağduriyetler, bu paraların nereden ve kimden alındığının bilinmesi durumunda basitçe önlenebilir.
Bütünleşik imgeyi gerçek paralarda kusursuz görebilirsiniz.
Kabartma Baskı
Kabartma baskı özelliği, banknotun ön yüzünde birkaç kısımda kullanılmakta. Daha çok Atatürk portresinin üzerinde hissedilen bu özelliği, “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” yazısı ve orta kısımdaki kupür kıymetini gösteren sayı ve yazılarda da hissedebilirsiniz. Banknotlarda ayrıyeten, sağ üst ve sol alt köşelerde de kabartma baskı özelliği kullanılır. Bu özellik uydurma paralar üzerinde bulunmaz. Lakin bununla birlikte, kabartma baskıyı banknota dokunduğunuzda hissetmekte zahmet çekebilirsiniz. Uydurma paralar konusunda mağduriyet yaşamamak için kabartma baskı özelliğinden yararlanmak gayesiyle dokunma duyunuzu geliştirebilirsiniz. Fakat dokunulduğunda hissedilen kabartma baskı özelliği, banknotun ön yüzeyinde farklı noktalarda bulunur. Banknota dokundukça bu bahisteki farkındalıklarınız artacaktır. Ne var ki, halihazırda devam eden koronavirüs salgını nedeniyle banknotla temasınızı sınırlamak isteyebilirsiniz. Bu türlü bir durumda uydurma para denetim aygıtı yahut uydurma para denetim kalemi kullanmayı tercih edebilirsiniz.
Kabartma baskı özelliğini sınamak için paraya temas etmeniz gerekmekte.
Görme Engellilere Yönelik Özellik
Braille alfabesinden yararlanılarak geliştirilen bu özellik, görme engellilerin banknotları hem birbirinden, hem de sahtelerinden ayırt etmelerini sağlamakta. Banknotların ön yüzeyinde, filigranın sol üst kısmında yer alan özel noktalar, Braille alfabesine nazaran hem paranın kupür pahasını yansıtıyor, hem de düzmece olup olmadığını anlamayı sağlıyor. Düzmece para denetimi için bu kısma parmağınızla dokunduğunuzda bu noktaları hissedebiliyor olmanız gerekir. Gerçekten görme engelliler, banknot üzerindeki noktaların sayısı ve yerleşim biçimine nazaran paranın pahasını anlamakta. Bu kısımda, 5 TL’den 200 TL’ye hakikat sırasıyla 1’den 6’ya kadar sayılar mevcut. Paranın kupür pahasına nazaran noktaların pozisyonları birbirinden farklı. Örneğin 10 TL’lik banknotta üst üste iki nokta varken, 100 TL’lik banknotta noktalar birbirine çapraz olarak yer alır.
Banknotların ön sol üst kısmındaki noktalar görme engellilerin banknotları tanımalarını sağlamakta.
Mikro Yazılar
Banknotların ön yüzündeki ay-yıldız motifinin içinde, folyo kısmın altında ve üzerinde, paranın kupür bedeli ile TL tabiri mikro yazılar halinde yer almakta. Bu yazılar da yeniden, uydurma paralar konusunda değerli bir güvenlik tedbiridir. Ancak bununla birlikte, bu yazıların çıplak gözle görülmesi hayli zordur ve bir büyüteçle denetimi gerekir. Banknot üzerinde mikro yazıların yer aldığı bir öteki kısım da holografik şerit folyonun üstündeki dikdörtgenin alt ve üst kısımlarıdır. Bu kısımlarda da tekrar mikro yazılarla “TCMB” sözü yer alır. Geçersiz para denetimi için bu kısımlara bir büyüteç yardımıyla bakabilirsiniz. Paranın geçersiz olup olmadığı mikro yazılar ile de kolay kolay anlaşılabilir. Uydurma paralar üzerinde bu yazılar mürekkep lekesi üzere görünür. Gerçek paralarda ise banknotun kupür bedeli ve başka tabirler büyüteç yardımıyla basitçe okunur.
Mikro yazılar, renkli ve fotomekanik yollarla düzmece banknot üretimine karşı alınan tedbirlerdir.
Renk Değiştiren Şerit
Sahte paralar için alınan güvenlik tedbirlerinden bir oburu de renk değiştiren şerittir. Banknota farklı açılardan bakıldığında altın sarısı haline dönüşen bu şerit üzerinde paranın kupür pahası ile TL harfleri yer alır. Geçersiz paralar üzerinde taklit edilmesi son derece sıkıntı olan bu şerit, banknot üzerinde gözle görünür derecede besbelli olabilir. Yahut bu şeride yer verilmeyebilir. Şeride yer verilmişse, paranın uydurma olduğunun anlaşılmaması ismine renginin, banknottaki hakim tonun birkaç ton açık olması sağlanmış olabilir. Lakin banknotun hareket ettirilmesi durumunda renk değişimi oluşmaz. Gerçek banknotlarda ise şerit beyaz renkli görünür. Ve banknotun hareketiyle birlikte şeritte renk değişimi oluşur. Bu değişim de tekrar paranın geçersiz olup olmadığını anlamada değerli bir ipucudur. Geçersiz paralar üzerinde bu üzere renkli ve parlak yansımalar yoktur.
Renk değiştiren şeritler ışığa karşı hassastır.
Boyut Farkı
Banknotların sahip olduğu boyut farklılığı da tekrar uydurma paralar konusunda alınan çok kıymetli bir güvenlik tedbiridir. Banknotların ikili kümeler halinde uzun kenarlarında 6 mm, kısa kenarlarında 4 mm fark vardır. En küçük banknot olan 5 TL banknotlar 64 x 130 mm’dir. 10 TL banknotlar 64 x 136 mm, 20 TL banknotlar 68 x 142 mm’dir. 50 TL banknotlar 68 x 148 mm, 100 TL banknotlar 72 x 154 mm’dir. En büyük boya sahip olan 200 TL banknotlar ise 72 x 160 mm’dir. Banknotun uzunluğunun kupür kıymetiyle orantılı olarak artması, birebir vakitte da görme engelliler için kıymetli bir kolaylıktır. Görme engelliler hangi banknotun kupür pahasının başkalarından yüksek olduğunu birinci olarak boyut farkından anlayabilir. Siz de gerçek olup olmadığından kuşku ettiğiniz bir paranın boyutunu benzerleriyle karşılaştırarak geçersiz olup olmadığını anlayabilirsiniz.
Banknotların uzunluğu kupür bedeliyle orantılı olarak artmakta.
Renklendirilmiş Banknot Kağıdı
Sahte paralar konusunda alınan güvenlik tedbirlerinden bir oburu de renklendirilmiş banknot kağıtlarıdır. Her kupürün hakim renginin bir ton açığı, banknotlarda kağıt rengi olarak kullanılır. Bu sayede, banknot üzerindeki renkler ve öbür özellikler daha güçlü formda algılanır. Geçersiz paralar için kullanılan kağıtlar çoklukla beyaz renklidir. Bu nedenle gerçek paraların sahip olduğu renklere sahip değillerdir. Banknotlarda kullanılan kağıtlar, sıradan kağıtlardan farklı özelliklere sahiptir. Sıradan kağıtlarda kullanılan beyaz renk, banknotun gerçek rengi taşımasını önler. Düzmece paralar için özel kağıtlar kullanılsa bile renk farkını tümüyle gidermek çok zordur. Bu nedenle uydurma paralar üzerindeki baskılar olması gerekenden sürekli birkaç ton açık renktedir. Paranızın uydurma olup olmadığını anlamak için rengine de bakabilirsiniz. Renk farkı da yeniden öbürleri üzere kıymetli bir ipucu sağlar.
Banknotlarda hakim rengin bir ton açığı kağıt rengi olarak kullanılır.
Ultraviyole Özellikler
Banknotların üzerindeki kırmızı seri ve sıra numaralarının canlı ve parlak kırmızı, siyah seri ve sıra numaralarının ise sarımsı yeşil bir parlaklığı vardır. Banknota çıplak gözle bakıldığında görülmesi güç olan kılcal lifler, ultraviyole ışık altında mavi ve kırmızı renkte parlaklık verir. Banknot kağıdı bu ışık altında parlama yapmaz. Emniyet şeridi ise 5 ve 10 TL banknotlarda mavi, 20 ve 50 TL banknotlarda kırmızı, 100 ve 200 TL banknotlarda ise sarı renkte parlama yapar. Uydurma paralar bu üzere ultraviyole özelliklere sahip değildir. Seri ve sıra numaralarının parlaklığı olması gereken biçimde gözükmez. Düzmece paralar üzerinde kılcal lif olmadığı için ultraviyole ışık altında mavi ve kırmızı renkte parlaklık vermez. Emniyet şeridinde de yeniden parlama oluşmaz.
Sahte Para İle Karşılaşıldığında Ne Yapılmalı?
Banknotlarda yer alan güvenlik özellikleri denetim edilmeli.
Gerçek banknotlar ile karşılaştırılarak denetimi yapılmalı.
Üzerine yazı, çizik, delme, yırtma vb. müdahalelerde bulunulmamalı.
Nereden ve kimden alındığına dair tüm bilgilerle birlikte, en yakın Cumhuriyet Başsavcılıklarına yahut kolluk kuvvetlerine teslim edilmelidir.
Sahte para bildirimleri için 155 Polis İmdat yahut 156 Jandarma İhbar çizgileri kullanılabilir.
Sahte Paraların Piyasaya Sürülme Yöntemleri
Merkez Bankası kitapçığına nazaran düzmece parayla her yerde karşılaşmak mümkün. Yapılan çalışmalarda uydurma para ile karşılaşılabilen birtakım yerler şöyle:
• Alışveriş merkezi, market, bakkal ve büfelerde yapılan alışverişlerde,
• Akaryakıt istasyonlarında,
• Sinema yahut tiyatro gişelerinde,
• Pazar yerlerinde,
• Seyyar ulusal piyango gişelerinde,
• Kırsal alanlarda hayvan sahipleri yahut celeplerden hayvan alımı sırasında,
• Taksilerde,
• Cümbüş yerlerinde,
• Büyük ölçüde banknotla yapılan her türlü alış veriş sırasında.