İran‘da, 22 yaşındaki Mahsa Amini‘nin, İslami rejimin kılık kıyafet kurallarına uymadığı gerekçesiyle tutuklanmasının akabinde ardından kolluk güçleri tarafından öldürülmesi ülke çapında infiale yol açtı. Ülkedeki protesto şovları 9. gününe girerken, Amini’nin mevti yurt dışında da protesto edilmeye devam ediyor.
ABD‘nin başşehri Washington D.C.’de gerçekleşen protesto gösterisine ABD’de yaşayan İranlılar ağır iştirak gösterdi.
Protesto gösterisine dayanak veren isimlerden biri de 1979 yılındaki İslam İhtilali’nden sonra ülkeden ayrılarak Washington D.C.’ye yerleşen İran’ın son şahı Muhammed İstek Pehlevi’nin oğlu Rıza Pehlevi oldu.
Protestoda “Kadınlar, hayat, özgürlük”, “İslamcı rejim gitmeli” ve “Adını söyle: Mahsa Amini” üzere sloganlar dikkat çekti.
PEHLEVİ HANEDANI
Pehlevi hanedanı 1925 ila 1979 yılları ortasında yaklaşık 54 yıl karar süren İran’ın son kraliyet hanedanıdır.
14 Ocak 1921’de 41 yaşındaki tuğgeneral İstek Han, İngiliz General Edmund Ironside‘ın komutasında, Britanya ordusu tarafından yönetilen Pers Kazak Tugayı‘nın kumandanı oldu.
Rıza Han, yaklaşık bir ay sonra, Kazak Tugayındaki müfrezesi ile Tahran’a gelerek Kaçar hanedanına darbe yaptı ve idaresi ele geçirdi. Ekim 1925’te İran meclisi, Ahmed Şah Kaçar‘ı tahttan indirip sürgüne yolladı. Meclis, 12 Aralık 1925’te İstek Pehlevi’yi İran’ın yeni Şahı ilan etti.
II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1941’de güneyden İngiltere ve kuzeyden de SSCB‘nin İran’a saldırarak işgal etmesi üzerine, Rıza Şah Pehlevi, tahtını oğlu Muhammed İstek Pehlevi’ye bırakıp Güney Afrika’ya kaçtı.
Hanedan, İran’ı 1925’ten 1953’e kadar anayasal monarşi, 1953’ten devrildiği 1979 yılına kadar da bir tıp “otokratik monarşi” ile yönetti.
Pehlevi rejimi, Ocak 1979’da Ayetullah Humeyni önderliğinde gerçekleştirilen İslam İhtilali sonucunda yıkıldı. Şah Muhammed İstek Pehlevi, Enver Sedat‘ın onur konuğu olarak ailesiyle Mısır’a sığındı. Muhammed İstek Pehlevi’nin oğlu İstek Pehlevi şu anda ABD’nin başşehri Washington D.C.’de yaşıyor.
NE OLMUŞTU?
Mahsa Amini, 13 Eylül’de başörtüsünü maddelere nazaran hakikat giymediği teziyle darp edilerek gözaltına alındıktan sonra kolluk güçlerinin nezaretindeyken öldürülmüştü. Teze nazaran Amini, başına aldığı bir darbe üzerine komaya girmiş ve 16 Eylül’de hayatını kaybetmişti.
Amini’nin vefatıyla ülkede bir protesto dalgası başladı ve rejim maddelerine isyan eden bayanlar başörtülerini yakıp, saçlarını keserek cinayeti protesto etti.
BİLANÇO
İran polisinin ülke geneline yayılan şiddetli protesto şovlarına yansısı sert oldu. İran Devlet Televizyonu, şu ana dek protestolar sırasında ortalarında güvenlik güçlerinin de bulunduğu 35 kişinin hayatını yitirdiğini duyurdu, lakin insan hakları örgütleri, protestolarda en az 50 kişinin öldüğünü öne sürüyor. Kayıplara ait gayri resmi sayıların resmi otoritelerin açıkladığından daha fazla olması bekleniyor.
Protestocular, daha fazla özgürlük talep etmenin yanı sıra ülkede uzun müddettir devam eden ekonomik buhran ve gelir adaletsizliğine de reaksiyon gösteriyor.